ΣΥΝΔΡΟΜΟ ALPORT
Το σύνδρομο Alport
(AS), ή κληρονομική
νεφρίτιδα, είναι μια γενετικά ετερογενής ασθένεια που προκαλείται από
μεταλλάξεις στα γονίδια που κωδικοποιούν για το κολλαγόνο τύπου IV, ένα κύριο συστατικό των
βασικών μεμβρανών. Αυτές οι γενετικές αλλοιώσεις σχετίζονται με αξιοσημείωτη
μεταβλητότητα στην κλινική εικόνα, το φυσικό ιστορικό και τις ιστολογικές
ανωμαλίες.
ΓENETIKH
-Περίπου το 85% των ασθενών έχουν Χ-συνδεδεμένη
κληρονομικότητα (ΦΥ) που
προκαλείται από μια μετάλλαξη στο γονίδιο COL4A5
που κωδικοποιεί για την αλυσίδα α5 του κολλαγόνου τύπου IV.
-Ασθενείς με υποτύπο Χ-συνδεδεμένου ΑΣ
(ΦΥ) και διάχυτης λειομυωμάτωσης εμφανίζουν
συνεχόμενη μετάλλαξη στα γονίδια COL4A5
και COL4A6 που κωδικοποιεί για τις
αλυσίδες α5 και α6, αντίστοιχα, του κολλαγόνου τύπου IV. Στην περίπτωση αυτή στους άρρενες
ασθενείς απουσιάζουν οι α5-αλυσίδες , ενώ τα θήλεα είναι φορείς με μωσαική
έκφραση
-Οι αυτοσωματικές υπολειπόμενες
μορφές ΑΣ σε περίπου 15% των ασθενών προκαλούνται από μεταλλάξεις (παραλλαγές
και στα δύο αντίγραφα του γονιδίου COL4A3) στα
γονίδια COL4A3 και COL4A4 στο χρωμόσωμα 2 που κωδικοποιούν για τις αλυσίδες α3 και α4,
αντίστοιχα, του κολλαγόνου τύπου IV. Στους ομοζυγώτες αυτής της μορφής υπάρχουν αλυσίδες α5 και
στην κάψα του Bowman & στα άπω σωληνάρια, όπως επίσης και τα θήλεα (φορείς)
έχουν φυσιολογική παρουσία α5 αλυσίδων
-Στο 5% των περιπτώσεων εμφανίζεται μια αυτοσωμική επικρατούσα μορφή AS που συνδέεται με τη θέση του γονιδίου COL4A3-COL4A4.(
Παραλλαγές σε ένα μόνο αντίγραφο του γονιδίου COL4A3)
-Το σύνδρομο Fechtner (AS
με μακροθρομβοπενία) είναι αυτοσωματικά επικρατούσα διαταραχή λόγω μεταλλάξεων
στο MYH9.
-Η κληρονομική αγγειοπάθεια με
νεφροπάθεια-ανευρύσματα-μυϊκές κράμπες (HANAC) μπορεί αρχικά να μοιάζει με ΑΣ. Το σ-μο HANAC οφείλεται σε
μεταλλάξεις στο γονίδιο COL4A1.
ΠΑΘΟΛΟΓΟΑΝΑΤΟΜΙΑ
Τα δείγματα βιοψίας νεφρού κατά τη διάρκεια της πρώτης
δεκαετίας της ζωής θα δείξουν μόνο μερικές αλλαγές στο οπτικό μικροσκόπιο.
Μικροσκοπία ανοσοφθορισμού: Ο τυπικός ανοσοφθορισμός
δεν δείχνει ανοσοσυμπλέγματα. Η ανοσοχρώση για τις αλυσίδες άλφα κολλαγόνου
τύπου IV μπορεί να
επιβεβαιώσει την απουσία κολλαγόνου α5 τύπου IV σε ασθενείς με Χ-συνδεδεμένο Alport, την αποσπασματική χρώση με
μωσαϊκό σε γυναίκες φορείς και την παρουσία κολλαγόνου άλφα 5 τύπου IV μόνο στην κάψουλα του Bowman και στα απομακρυσμένα
σωληνάρια, αλλά όχι στις GBM
σε ασθενείς με αυτοσωμικό υπολειπόμενο Alport. Οι φορείς του αυτοσωμικού
υπολειπόμενου Alport
έχουν φυσιολογική ανοσοχρώση για τις άλφα αλυσίδες κολλαγόνου τύπου IV. Αξίζει να σημειωθεί ότι
ένα υποσύνολο ασθενών με Alport
εξακολουθεί να έχει υπολειπόμενη κολοβωμένη (ακρωτηριασμένη) αλυσίδα κολλαγόνου
τύπου IV και μπορεί να
εμφανίσει φυσιολογική ανοσοχρώση.
Ηλεκτρονική μικροσκοπία: Το πρώιμο Alport ή οι φορείς του Alport δείχνουν
διάχυτη λέπτυνση των GBM. Στο τεκμηριωμένο Alport, υπάρχουν ακανόνιστες λεπτές
και παχύρρευστες περιοχές με τεμαχισμένη και ακανόνιστη πολυελασματοποιημένη
εμφάνιση του πυκνού πετάλου, με κοντά ινίδια σε ορθή γωνία προς την GBM,
ακανόνιστες διαφανείς περιοχές διάσπαρτες με παχύρρευστες περιοχές του πυκνού
πετάλου (lamina densa), με αποτέλεσμα ένα λεγόμενο μοτίβο ύφανσης καλαθιού.
Δεν υπάρχουν ανοσοσυμπλέγματα και οι διεργασίες των προσεκβολών των
ποδοκυττάρων , ιδιαίτερα στα σκληρυνθέντα σπειράματα, μπορεί να παρουσιάσουν
εξάλειψη.
Αργότερα, τα σπειράματα μπορεί να αναπτύξουν μεσαγγειακό
πολλαπλασιασμό και πάχυνση του τοιχώματος των τριχοειδών, οδηγώντας
σε προοδευτική σπειραματική σκλήρυνση. Η σωληναριακή ατροφία, η διάμεση
φλεγμονή και ίνωση και τα σωληναριακά ή διάμεσα κύτταρα που περιέχουν λιπίδια,
που ονομάζονται αφρώδη κύτταρα, αναπτύσσονται καθώς εξελίσσεται η νόσος.
Οι ανοσοπαθολογικές μελέτες είναι συνήθως μη διαγνωστικές.
Στους περισσότερους ασθενείς, η ηλεκτρονική μικροσκοπία
αποκαλύπτει διάχυτη πάχυνση, λέπτυνση, διάσπαση και στρωματοποίηση των
σπειραματικών και σωληναριακών βασικών μεμβρανών. Για να συγχέεται περαιτέρω η
διάγνωση, η υπερδομική ανάλυση του GBM σε όλες τις γενετικές μορφές AS μπορεί
να είναι απολύτως φυσιολογική, να εμφανίζει μη ειδικές αλλοιώσεις ή να
επιδεικνύει μόνο ομοιόμορφη λέπτυνση.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗ ΣΟΒΑΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΝΟΣΟΥ
Παράγοντες
που επηρεάζουν τη σοβαρότητα της νόσου. Η σοβαρότητα του συνδρόμου Alport
επηρεάζεται από τον τύπο της παθογόνου παραλλαγής στο COL4A3/COL4A4/COL4A5 και
το πρότυπο κληρονομικότητας, το οποίο με τη σειρά του επηρεάζει τα επίπεδα
έκφρασης της α3-α4-α5 (IV) στη σπειραματική βασική μεμβράνη. Ο συνδυασμός αυτών
των παραγόντων συμβάλλει στο ευρύ φάσμα της νόσου που παρατηρείται κλινικά
ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
Όλοι οι ασθενείς με AS έχουν ασυμπτωματική μικροσκοπική
αιματουρία, η οποία μπορεί να είναι διαλείπουσα σε γυναίκες και νεότερα
αγόρια. Μεμονωμένα ή υποτροπιάζοντα επεισόδια οξείας
αιματουρίας που εμφανίζονται συνήθως 1-2 ημέρες μετά από λοίμωξη του ανώτερου
αναπνευστικού παρατηρούνται σε περίπου 50% των ασθενών.
Η πρωτεϊνουρία παρατηρείται συχνά στους άνδρες, αλλά
μπορεί να είναι απούσα, ήπια ή διαλείπουσα στις γυναίκες. Η προοδευτική
πρωτεϊνουρία, που συχνά υπερβαίνει το 1 g/24 ώρες, είναι συχνή κατά τη δεύτερη
δεκαετία της ζωής και μπορεί να είναι αρκετά σοβαρή για να προκαλέσει νεφρωσικό
σύνδρομο.
Η αμφοτερόπλευρη νευροαισθητήρια βαρηκοΐα, η οποία δεν είναι ποτέ συγγενής, αναπτύσσεται στο 90%
των ημίζυγων ανδρών με Χ-συνδεδεμένο ΑΣ, στο 10% των ετερόζυγων γυναικών με
Χ-συνδεδεμένο ΑΣ και στο 67% των ασθενών με αυτοσωμικό υπολειπόμενο ΑΣ. Αυτό το
έλλειμμα ξεκινά στο εύρος των υψηλών συχνοτήτων, αλλά εξελίσσεται για να περιλαμβάνει
την ακοή που σχετίζεται με την κανονική ομιλία, προκαλώντας την ανάγκη για
ακουστικά βαρηκοΐας. Αυτή η εξέλιξη της απώλειας ακοής φαίνεται να είναι
παράλληλη με την απώλεια της νεφρικής λειτουργίας.
Οι οφθαλμικές ανωμαλίες, που εμφανίζονται στο 30-40%
των ασθενών με Χ-συνδεδεμένη ΑΣ, περιλαμβάνουν πρόσθιο φακόκωνο (εξώθηση του
κεντρικού τμήματος του φακού στον πρόσθιο θάλαμο), νόσο ωχράς κηλίδας και
διαβρώσεις του κερατοειδούς.
Λειομυωμάτωση του οισοφάγου, του τραχειοβρογχικού
δέντρου και των γυναικείων γεννητικών οργάνων έχει αναφερθεί αλλά είναι σπάνια
ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΣΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ALPORT
Διάγνωση
|
Συμπτώματα | Εξειδικευμένες δοκιμασίες
|
Θεραπεία
|
Μυωπία
|
Θολή όραση, δυσκολία στην όραση από απόσταση, καθαρή όραση από κοντά
|
Διάθλαση από Οπτικό
|
Γυαλιά
|
Υποτροπιάζουσες Διαβρώσεις Κερατοειδούς
|
Ξαφνικός οξύς πόνος, δακρύρροια, ευαισθησία στα έντονα φώτα, συνήθως κατά το περπάτημα
|
Εξέταση με σχισμοειδή λυχνία από οπτικό ή «οφθαλμολογικό τραυματία» σε περίπτωση συμπτωμάτων με χρήση φλουορεσκεΐνης
|
Οφθαλμικές σταγόνες εάν χρησιμοποιούνται συχνά, ιδανικά μια παχύρρευστη αλοιφή το βράδυ πριν τον ύπνο
|
Οπίσθια Πολυμορφική Εκφύλιση
|
Θολή όραση
|
Λεπτομερής εξέταση με σχισμοειδή λυχνία, ενδοθηλιακή εξέταση από χειρουργό οφθαλμίατρο
|
Αρχικά τίποτε, εάν είναι σοβαρό μπορεί να ωφεληθεί από βαθύ πεταλοειδές μόσχευμα κερατοειδούς
|
Πρόσθιος Φακόκωνος
ή Σπανίως Οπίσθιος Φακόκωνος
|
Κλασικό σύνδρομο Alport, μια κωνική παραμόρφωση του σχήματος της επιφάνειας του φακού. Θολή όραση, προοδευτική μυωπία που δεν διορθώνεται με γυαλιά.
|
Εξέταση με σχισμοειδή λυχνία, φωτογραφία Scheimpflug, απεικόνιση με pentacam, ανάλυση μετωπιαίου κύματος από χειρουργό οφθαλμίατρο
|
Χειρουργική επέμβαση αντικατάστασης φακών
|
Καταρράκτης
|
Θολή όραση, θόλωση και έντονο φως
|
Εξέταση με σχισμοειδή λυχνία από οφθαλμίατρο
|
Εξαγωγή καταρράκτη και ενδοφθάλμια εμφύτευση φακού
|
Αμφιβληστροειδικές
κηλίδες
|
Ένα εύρημα τυπικό του συνδρόμου Alport που δεν φαίνεται να έχει συμπτώματα
|
Εξέταση βυθού με βιομικροσκοπία σχισμοειδούς | Καμία |
Macular ‘lozenge’
|
Δεν υπάρχουν συμπτώματα στα αρχικά στάδια της νόσου
|
OCT σάρωση της ωχράς κηλίδας από έναν χειρουργό οφθαλμίατρο (ιδανικά έναν ειδικό στον αμφιβληστροειδή)
|
Καμία
|
Γιγαντιαία οπή της κηλίδας
|
Τυφλό σημείο στην κεντρική όραση
|
OCT σάρωση της ωχράς κηλίδας από έναν χειρουργό
οφθαλμίατρο
|
Υαλοειδική-αμφιβληστροειδική χειρουργική (πολύ εξειδικευμένη οφθαλμολογική χειρουργική)
|
Ποια σημεία & συμπτώματα θέτουν την υποψία της
διάγνωσης του σ-μου Alport?
ΕΜΜΈΝΟΥΣΑ ΑΙΜΑΤΟΥΡΊΑ (microscopic haematuria) ιδιαίτερα όταν υπάρχει όταν υπάρχει
οικογενειακό ιστορικό αιματουρίας ή νεφρικά προβλήματα
|
Πρωτεινουρία
ή Νεφρική Ανεπάρκεια χωρίς κάποια προφανή αιτία
|
Περιπτώσεις
στην οικογένεια ‘IgA Νεφροπάθειας’ (IgAN). Η IgAΝεφροπάθεια μπορεί συμπωματικά να συνυπάρχει με το σ-μο
Alport και αυτό να μοιάζει ως ένα
οικογενειακό ιστορικό της IgAN
|
Περιπτώσεις
Εστιακής Τμηματικής ΣπειραματοΣκλήρυνσης (FSGS)—ιδιαίτερα αν αυτή η κατάσταση δεν απαντά
στην αγωγή με στεροειδή ή αν υπάρχουν άλλες πιθανές αιτίες στην οικογένεια
|
Απώλεια
ακοής ή οφθαλμικές εκδηλώσεις , όπως είναι οι κηλίδες στον αμφιβληστροειδή
|
Οι
νεφρικές κύστες θα πρέπει να οδηγούν τη σκέψη στο σ-μο Alport, ιδιαίτερα αν οι μεταλλάξεις PKD1/2 (which cause autosomal dominant polycystic kidney disease) δεν ανευρίσκονται
|
Διαγνωστικά χαρακτηριστικά του συνδρόμου Alport.
Διαγνωστική κατηγορία
|
Ευρήματα
|
Κλινική Εικόνα
|
Οι ασθενείς εμφανίζονται με αιματουρία, ήπια πρωτεινουρία, υπέρταση
|
Συχνότητα
|
1:50000 ζωντανες γεννήσεις (σπάνια νόσος)
|
Κληρονομικότητα
|
Φυλοσύνδετη επικρατούσα νόσος με μετάλλαξη στην α αλυσίδα του κολλαγόνου τύπου 4
|
Οπτικό Μικροσκόπιο
|
Τα σπειράματα δείχνουν εστιακό πολλαπλασιασμό των μεσαγγειακών κυττάρων με αύξηση της μεσαγγειακής μήτρας & περιστασιακή τμηματική σκλήρυνση. Στο διάμεσο χώρο εμφανίζονται αφρώδη κύτταρα γεμάτα λίπος.
|
Ηλεκτρονικό
Μικροσκόπιο
|
Χαρακτηριστική διάσπαση ή ελασματοποίηση της βασικής μεμβράνης στα προσβεβλημένα μέρη των σπειραμάτων
|
Ανοσοφθορισμός
|
Δεν παρουσιάζει εναπόθεση ανοσοσφαιρινών ή συμπληρώματος
|
ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ
-Εμμένουσα Οικογενής Αιματουρία
· Σπειραματική -ΤΒΜΝ
-IgA Νεφροπάθεια
-ΜΗΥ9 (Ebstein, Fechtner σ-μο)
-ΜΥ ΣΝ τύπου 2
-Οικογενές
HUS
-C3 Νεφροπάθεια
· Μη Σπειραματική -ΑΕΠΚΝΝ
-ΔΚΝ
-Υπερασβεστιουρία
-Νεφρική Ανεπάρκεια + Απώλεια
Ακοής
· ✔MYH9-νόσος (May-Hegglin anomaly, Sebastian
syndrome, Fechtner syndrome, and Epstein syndrome)
· ✔Νεφρονόφθιση
· ✔Σ-μο Bartter
· ✔ Άπω ΝΣΟ
· ✔MELAS
· ✔FABRY
· ✔B-O-R
σ-μο
· ✔Townes-Brock
σ-μο
· ✔CHARGE
· ✔Kallman
σ-μο
· ✔Alstrom
νόσος
· ✔Muckle-Wells
σ-μο
-Απώλεια Ακοής
Λοιμώξεις μέσου ωτός
·
Ηλικία
·
Έκθεση σε βιομηχανικό θόρυβο
·
Ωτοτοξικά Φάρμακα
·
Αιμοκάθαρση
-Κηλίδες Αμφιβληστροειδούς
·
ΜΥ ΣΝ τύπου 2
·
IgA
Νεφροπάθεια
·
SLE
·
ΣΝ
·
Σοβαρή Υπέρταση
·
C3
Νεφροπάθειες
-Ελασματοποίηση της GBM
·
Εστιακή Βλάβη
·
MYH9
Νόσος
·
Pierson
σ-μο
·
Σ-μο όνυχα-Επιγονατίδας
·
Γονίδιο Τετρασπανίνης
·
Frasier
σ-μο
·
Galloway-Mowat
σ-μο
ΔΙΑΓΝΩΣΗ
Ένας συνδυασμός:
-ενδελεχούς οικογενειακού ιστορικού
-προληπτικής ανάλυσης ούρων συγγενών πρώτου βαθμού
-ακοογράμματος
-οφθαλμολογικής εξέτασης
είναι κρίσιμος για τη διάγνωση της ΑΣ. Η παρουσία του πρόσθιου
φακόκωνου είναι παθογνωμονική.
Το AS
είναι πολύ πιθανό στον ασθενή που έχει αιματουρία και τουλάχιστον
δύο από τα ακόλουθα κλινικά χαρακτηριστικά: κηλίδες του αμφιβληστροειδούς,
επαναλαμβανόμενες διαβρώσεις του αμφιβληστροειδούς, πάχυνση και λέπτυνση GBM ή νευροαισθητήρια
κώφωση.
Η απουσία χρώσης της επιδερμικής βασικής μεμβράνης
για την αλυσίδα α5 του κολλαγόνου τύπου IV σε αρσενικούς ημιζυγώτες και η ασυνεχής χρώση της
επιδερμικής βασικής μεμβράνης σε θηλυκούς ετεροζυγώτες στη βιοψία δέρματος
είναι παθογνωμονική για το Χ-συνδεδεμένο AS και μπορεί να αποκλείσει μια διαγνωστική νεφρική βιοψία.
Ο γενετικός έλεγχος είναι κλινικά διαθέσιμος για
μεταλλάξεις Χ-συνδεδεμένου AS
και COL4A5.
Η προγεννητική διάγνωση είναι διαθέσιμη για
οικογένειες με μέλη που έχουν Χ- συνδεδεμένο ΑΣ και έχουν ταυτοποιημένη μετάλλαξη.
ΠΡΟΓΝΩΣΗ και ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Ο κίνδυνος προοδευτικής νεφρικής δυσλειτουργίας που οδηγεί
σε νεφρική νόσο τελικού σταδίου (ESRD) είναι υψηλότερος μεταξύ των ημιζυγώτων
και των αυτοσωμικών υπολειπόμενων ομοζυγώτων.
Η ESRD εμφανίζεται πριν από την ηλικία των 30 ετών σε
περίπου 75% των ημιζυγώτων με X-linked AS. Ο κίνδυνος ESRD σε Χ-συνδεδεμένους ετεροζυγώτες είναι 12% στην
ηλικία των 40 ετών και 30% στην ηλικία των 60 ετών. Παράγοντες κινδύνου για
εξέλιξη είναι :
-η βαριά αιματουρία κατά την παιδική ηλικία
-το νεφρωσικό σύνδρομο
-η έντονη πάχυνση της GBM.
Μια ενδοοικογενειακή παραλλαγή στη φαινοτυπική έκφραση έχει
ως αποτέλεσμα σημαντικές διαφορές στην ηλικία ESRD μεταξύ των μελών της
οικογένειας.
Δεν υπάρχει διαθέσιμη ειδική θεραπεία για τη θεραπεία του
ΑΣ, αν και οι αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης (και
πιθανώς οι αναστολείς των υποδοχέων της αγγειοτενσίνης-2) μπορούν να
επιβραδύνουν τον ρυθμό εξέλιξης.
Προσεκτική διαχείριση επιπλοκών νεφρικής ανεπάρκειας, όπως
υπέρταση, αναιμία και ανισορροπία ηλεκτρολυτών, είναι κρίσιμη.
Οι ασθενείς με ESRD αντιμετωπίζονται με αιμοκάθαρση
και μεταμόσχευση νεφρού. Περίπου το 5% των ληπτών μεταμόσχευσης νεφρού
αναπτύσσουν νεφρίτιδα κατά της GBM, η οποία εμφανίζεται κυρίως σε άνδρες με Χ-
συνδεδεμένο ΑΣ που αναπτύσσουν ESRD πριν
από την ηλικία των 30 ετών.
Η φαρμακολογική θεραπεία της πρωτεϊνουρίας με αναστολείς
του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης ή αποκλεισμό των υποδοχέων της
αγγειοτενσίνης-2 έχει αποδειχθεί αποτελεσματική σε άλλες σπειραματικές
ασθένειες και έχει επίσης αποδειχθεί πολλά υποσχόμενη στην ΑΣ.
Συνιστάται επίσης ο έλεγχος ετεροζυγωτών φορέων για σημαντική νεφρική
νόσο σε μεταγενέστερη ενήλικη ζωή και πιθανή θεραπεία σημαντικής πρωτεϊνουρίας